با توجه به اینکه در اکثر پروژه های عمرانی ماشین آلات نقش اساسی دارند توجه کارشناسی به مقوله نگهداری و ساماندهی آن میتواند بعنوان یکی از راهکارهای مناسب جهت سود دهی و مقـرون بـه صرفه کردن اجرای پروژه های عمرانی در برنامه ریزی های مدیریت پروژه ها باشد.
لازم است تأکید شود که از مهمترین عوامل در افزایش کارایی ماشین آلات و کاهش هزینه، برنامه ریزی صحیح برای استفاده از ماشین آلات است. صرف وجود ماشین، هزینه های تمام شده را کاهش نمی دهد بلکه نحوه استفاده از آن است که در این کاهش موثر است.
با توجه به اهمیت دارایی های فیزیکی بخصوص ماشین آلات در پروژه های عمرانی مانند راه سازی که به دلیل وابستگی زیاد به ماشین آلات بیش از نیمی از منابع حاضر در پروژه از جمله منابع مالی به ماشین آلات اختصاص می یابد. هم چنین هزینه های نگهداری و تعمیرات حدود نیمی از هزینه های عملیاتی را به خود اختصاص میدهند. پس برای این نوع ماشین آلات همواره نقش نگهداری و تعمیرات بسیار با اهمیت و در زمان بهره برداری و طول عمر ماشین بسیار موثر می باشد.
تعمیرات و نگهداری ماشین آلات صنعتی
بسیاری از پیمانکاران و شرکتهای اجاره ماشین آلات تعمیرات را به دو طبقه کلی تعمیرات اصلی و تعمیرات جزئی تقسیم بندی مینمایند طبقه اول به تعمیرات کارگاهی و طبقه دوم به تعمیرات سرپایی یا میدانی موسوم است.
با توجه به ماهیت کاری ماشین آلات راه سازی تعمیر و نگهداری در صنعت حمل و نقل آنها تفاوت های زیادی با ماشین آلات دیگر صنایع دارد (لین و همکاران ۲۰۱۸ )که مهمترین شان در زیر بیان شده است:
- ارزش بسیار مهمی برای ادامه کار کارگاه ها دارند و سهم زیادی از سرمایه صاحبانشان را در بر می گیرند.
- ماشین همیشه باید آماده به خدمت باشند تا تقاضای مشتریان را به سرعت پاسخ دهند
- ماشین آلات راه سازی بخاطر تخصصی بودن نیاز به نیروهای متخصص تعمیراتی دارند
- تامین قطعات یدکی و مصرفی سخت تر است بخصوص تسریع در تامین آنها
انواع سیستمهای تعمیرات و نگهداری
روش جانشین کردن سرمایه در این حالت یک ماشین یا دستگاه یدکی برای هر دستگاه در سایت موجود است که به مجرد خراب شدن دستگاه ،اولی دستگاه یدک جانشین آن میگردد.
تعمیرات خرابی در این روش از ماشین یا دستگاه بدون رسیدگی زیاد آنقدر کار میکشند تا ماشین از کار بیافتد و وقتی که از کار افتاد تعمیر آن را شروع مینمایند و به معنی دیگر آنکه برای پیشگیری از خرابی یا از کار افتادن دستگاه تقریباً هیچ عملیاتی انجام نمیشود.
روش تعمیرات پیشگیری بطور کلی میتوان این روش را بهترین و سالم ترین نوع تعمیرات دانست و این روشی مطلوب خواهد بود که توصیه میشود در این روش با پیش بینیهایی که بعمل می آید از بوجود آمدن خرابیها از قبل جلوگیری می.شود نه آنکه به انتظار خوابیدن دستگاه بمانند و بعد عملیات تعمیر را شروع نمایند. در این روش میبایست ابتدا مبادرت به استخراج دستورالعملهای تعمیراتی در فواصل زمانی تعیین شده توسط کارخانه سازنده نمود سپس طبق آن عمل کرد.
تعمیرات برنامه ای بطور کلی و بعنوان یک اصل مسلم باید گفته شود برای اینکه از یک دستگاه تولیدی بتوان کار بدون دردسر انتظار داشت در فواصل معینی باید از آن بازدید شود و مورد تعمیر اساسی یا تعویض قطعات قرار گیرد. روی تجارب کار میتوان فواصل چنین بازدید و تعمیراتی را برای کار کردن بدون دردسر هر دستگاه تعیین کرد.
دفتر نظام فنی سازمان برنامه و بودجه، عوامل تاثیر گذار بر بروز خرابیها و کاهش عمر ماشین آلات را به پنج گروه کلی به شرح زیر تقسیم نموده اند ( نشریه نظام فنی سال ۱۳۸۸).
۱- بی توجهی به شرایط اساسی ماشین :
عدم انجام بموقع و صحیح فعالیتهای نظافت روانکاری و آچارکشی پیچ و مهره ها منجر به تسریع در فرسایش قطعات و کاهش عمر مفید آنها میگردد. به همین خاطر از این سه فعالیت بعنوان فعالیتهای موثر بر حفظ شرایط اساسی ماشین نامبرده میشود.
۲-عدم رعایت استانداردهای بهره برداری از ماشین آلات
استانداردهای بهره برداری از ماشین آلات مواردی هستند که بمنظور استفاده کامل از ماشین و افزایش عمر آن می بایست رعایت گردند بعنوان مثال تنظیم بودن باد لاستیک خودرو نیز تاثیر زیادی بر افزایش عمر آن دارد و یا وجود مقدار مناسب روغن در مخزن روغن سیستم هیدرولیک ماشین درجه حرارت ،روغن فشار و خلوص روغن بر وضعیت کارکرد و خرابی کلیه اجزاء سیستم مزبور تاثیر مستقیم دارد.
۳-عدم مهارت کافی در بهره برداری تنظیم و راه اندازی ماشین آلات
بسیاری از خرابیهای اضطراری ماشین آلات به سبب عدم مهارت کافی و اشتباهات انسانی بهره برداران ایجاد میگردد بنابراین افزایش سطح تخصص و مهارتها در حیطه های بهره برداری از ماشین سرویس و تعمیر آن از طریق اجرای آموزشهای تئوری و عملی ) تاثیر بسیار بالایی بر کاهش خرابی های ماشین آلات خواهد داشت.
4-عدم رفع کامل علل بروز فرسایش
بطور معمول تعمیرکاران در هنگام وقوع خرابی اضطراری تنها به رفع عیب و تعمیر قسمت ها و قطعات آسیب دیده پرداخته و علل وقوع خرابی مورد شناسایی قرار نمی گیرد. به عنوان مثال تعمیر انجام شده در مقابل شکستن یک ،شافت معمولا تعویض شافت مذکور بوده و علل وقوع آن که ممکن است لقی یک ،یاتاقان شل شدن پیچ و مهره ها و بروز لرزشهای اضافی بعلت سائیده شدن چرخ دنده ها باشد ردیابی و مرتفع نمیگردد. عدم انجام این کار منجر به وقوع خرابیهای تکراری گردیده که در برخی موارد نیز به سبب تعدد تکرار بعنوان حالت عادی تلقی و برای آن نیز بودجه ای در نظر گرفته میشود عوامل متعددی همچون نیاز به راه اندازی سریع ماشین جهت جلوگیری از عقب ماندگی ،پروژه مهارت نا کافی نفر تعمیرکار و عدم وجود تیم کارشناسی مناسب جهت تحلیل خرابیها و …. . در بروز این نقیصه موثر میباشد.
5- اشکالات در طرح تجهیزات
در حالت معمول با انجام فعالیتهای مربوط به حفظ شرایط اساسی ماشین آلات، روند استهلاک اجزاء ماشین طبیعی گردیده میزان نوسان در فواصل بین بروز خرابی ها کاهش و عمر ماشین افزایش یاید. عدم دستیابی به این نتیجه نشانگر وجود ضعف در طرح ماشین خواهد بود که در این راستا عملیات بهسازی طرح اجزاء ماشین توصیه میگردد. از این استراتژی عموما با عنوان ” بهبود تعمیر پذیری و افزایش قابلیت اطمینان” نام برده میشود.
شرکت ماشین سازی جان دیر John Deere (۲۰۱۲) ۲1 استراتژی برای افزایش عمر ماشین آلات، تأکید دارند که مراقبت و نگهداری منظم نیز اجزای اصلی این فرآیند است. مهندسان این کمپانی همچنان به سنت ایجاد ارزش پایدار اعتقاد دارند.
(John Deere (۲۰۱۲).
۱- تعمیرات و مطابقت -۲ شناخت دستگاه و نمایندگی محلی 3- تجزیه و تحلیل سیالات۴- بازرسی در پایان دوره کاری -۵ تعمیر و تنظيم بموقع ۶ – تعویض روغن ۷-مراقبت ویژه در زمان خرابی مانیتور 8-بررسی سیستم برای نشت ۹- عملیات مکانیکی 10-دمای موتور ۱۱ تعمیر و نگهداری مخزن سوخت -۱۲ پر بودن مخزن سوخت زمان ذخیره ۱۳ – نگهداری مهر و موم در پوشها -۱۴ نظارت بر انتقال رعایت دستور العمل فصلی و روانکاری) ۱۵ تایرها رینگ (ولاستیک) ۱۶ جرقه زنی تنظیم برق و سوپاپ ( ۱۷ انتقال کنترل سطح روانکاری ( ۱۸ در زیر هود کمربند) و تسمه وفیلتر و… ۱۹ خنک و تمیز نگهداشتن موتور۲۰ موافقت تعمیرات برنامه ریزی شده ۲۱- آموزش محصولات
شرکت مک آلیستر (Mac Allister2019) علل عمده خرابیها را به ۱۰ گروه به شرح زیر تقسیم نموده است
۱. پرسنل غیر متخصص 2-نادیده گرفتن هشدارها 3- عدم خواندن کتابچه راهنما 4 -بهره برداری و استفاده خارج از توان و ظرفیت ماشین 5- تعمیر و نگهداری نامناسب 6- جایگزینی قطعات سالم تعویض شده در صورت نیاز 7- عدم تقارن و نا هماهنگی اجزاء و قطعات 8- اتصالات برق ضعیف و دارای نوسان 9- استفاده در زمان نامناسب بودن آب و هوا 10. انبارش ماشین آلات به طور نامناسب
به این نتیجه می رسیم که تمام موضوعات تأثیر گذار بـر عمـر ماشین آلات در دست و یا در دسترس ما قرار دارند و مدیریت اعمال شده در نحوه بکارگیری این عوامل متناسب با شرایط موجود است که نتیجه اقدامات انجام شده را رقم میزند. بنابراین شناخت عوامل تأثیر گذار و اینکه کدام یک از راهکارها و اقدامات مؤثر مشخص شده برای پیشگیری از کاهش عمر ماشین آلات و یا افزایش عمر بهره برداری آن در شرایط موجود میتواند با اطمینان قابل اجرا شود همچنین اثر بخشی بیشتری را داشته باشد و در نهایت منافع کلی که می تواند از آن حاصل گردد و ما را در موفقیت و رسیدن به اهداف مورد نظر یاری نماید خیلی مهم است.