انتخاب مناسب ترین ماشین آلات مسأله ای است که پیمانکاران برای اجرای پروژه با آن مواجه اند. مخارجی که برای خرید ماشین آلات ساختمانی هزینه می،شود باید به عنوان سرمایه ای در نظر گرفته شود که این سرمایه را بتوان با سود منطقی در مدت طول عمر مفید ماشین آلات بازگرداند.
نحوه بکارگیری ابزارهای مدیریتی در ماشین آلات، مباحث مرتبط با تکنولوژی ماشین آلات، برنامه ریزی و انتخاب صحیح ماشین آلات باید همواره به طور اطمینان بخش مورد توجه باشد و ضمن بازنگری برای بکارگیری تجربیات جدید، اقدامات مقتضی بعمل آید.
به طور کلی اهداف و انتظاراتی که انسان از به کار گیری ماشین آلات دارد را میتوان گفت که به شرح زیر است:
کاهش هزینه کاهش و صرفه جوئی زمانی، رفع نیازهای بزرگ و سود بیشتر انتظاری برحق و منطقی است بدین معنا که ماشین آلات انتخاب شده باید حداکثر کار ارجاع شده را در حداقل زمان ممکن به انجام برسانند و با توجه به وجود شرایط تأثیر گذار جانبی مثـل نـوع عمليات، برنامه زمانبندی، شرایط و موقعیت مکانی، میزان اطلاعات و تجربه اقتصادی بودن و قابلیت تغییر و مانور ماشین آلات، میزان در دسترس بودن قطعات و امکان تعمیرات در انتخاب مناسبترین ماشین آلات از مسائلی است که مجریان برای اجرای پروژه با آن مواجه هستند.
حمل و نقل در همه کشورها سهم مهمی از اقتصاد دارد و در این میان کشورهایی که از نظر جغرافیایی در مناطق ترانزیتی قرار دارند سهم بیشتری از درآمد حاصل از صنعت حمل و نقل را نصیب خود میکنند. ایران نیز به عنوان کشوری که به آبهای شمال و جنوب دسترسی دارد موقعیت مناسبی برای انتقال بار در میان کشورهای منطقه دارد.
با توجه به نقش موثر ایران در کریدور حمل و نقل منطقه ای، برنامه های توسعه ای در بخش حمل و نقل همیشه در الویتهای برنامه های عمرانی و توسعه ای در بعد از انقلاب اسلامی قرار داشته است. طرح های توسعه راه های زمینی و ریلی و آب راه های کشور در برنامه های توسعه کشور در ادوار گوناگون، بیانگر آن است که برای تحقق این برنامه ها صنعت ماشین آلات راه سازی با چه فرصتی برای تجهیز و ارتقا روبرو است.
معیارهای موثر در تامین ماشین آلات
خرید یک ماشین جدید یا کارکرده مستلزم در نظر گرفتن نوع و حجم کار در دست انجام و مورد انتظار، قیمت و وجود مدلهای مناسب به علاوه مهارت شخصی که ماشین را به کار خواهد برد و نیز وضعیت کاری و استراتژی سازمان می باشد.
بحث اندازه ماشین باید به درستی مورد توجه قرار گیرد یک ماشین حفاری بزرگ بسیار گران تر و دارای هزینه های حمل و نقل بیشتری است و نیز به فضای کاری بیشتری نیاز دارد. البته در یک زمان مشخص قادر به حرکت دادن مواد بیشتر و کار کردن در زمینهای سخت تر بوده و در صورت وجود فضا برای کار هزینه کمتری بازای هر متر مکعب خاک کنده شده خواهد داشت به دلیل حجم زیاد سوخت و روغن مورد استفاده قطعات سرویس و نگهداری آن سخت تر است. در زمین های نرم و وزن به راحتی فرو میرود ولی در زمینهای سفت کمتر دچار مشکل میگردد. در زمین های نرم و جاهایی که فضای کار محدود است و یا شرایط نامساعد دیگری برای کار کردن ماشین های بزرگ وجود دارد یک ماشین کوچکتر نه تنها با هزینه کمتری به ازای هر متر مکعب خاک کار می کند بلکه می تواند حجم بیشتری را نیز جابجا نماید ولی ماشین بزرگتر به نسبت بازگشت سرمایه بیشتری به هنگام فروش به همراه دارد.
استهلاک ماشین آلات
استهلاک سالانه و سایر هزینه های مالکیت ماشین آلات به یک رقم ساعتی به عنوان مبنایی برای محاسبه زمان کارکرد ماشین آلات تبدیل شده است. فقط لازم است که هزینه های سالانه را بر کل ساعات کار سالیانه و یا کل کارکرد تقسیم نمود.
اما تعیین ساعات کارکرد یک ماشین کار مشکلی است چرا که تحت تاثیر فاکتورهای متغیری قرار می گیرد. بعضی از پیمانکاران تنها یک شیفت کار می کنند و در معرض تاخیر ناشی از شرایط جوی بدست آوردن کار جدید و در حال کار نگه داشتن ماشین آلات می باشند. در مقابل نیز هستند پیمانکارانی که در بیشتر اوقات مشغول کار میباشند. حداقل به کارگیری ماشین آلات ۲ هزار ساعت کار سالیانه و حداکثر ۵ هزار ساعت در سال باشد.
گروه بندی ماشین آلات عمرانی
بطور کلی ماشین آلات عمرانی در پنج گروه قرار میگیرند. لازم به ذکر است که برای ماشین آلات بر اساس معیارهای مختلف دسته بندی های متفاوتی صورت گرفته است:
۱- گروه عملیات خاکی و راه سازی و آسفالت
شامل لودر، بولدوزر، ریپر، غلتک، گریدر، اسکریپر، کامیون، کلامشل، بکهولودر، بیل مکانیکی، دامپر دراگ لاین، آسفالت تراش، برش آسفالت، مینی لودر، پخش هسته آسفالتی، تریمر آسفالتی، فینیشر آسفالت، قیر پاش
۲ – گروه حفاریها حفاری معدن و زیر زمینی
شامل لکوموتیوهای تونلی و معدنی، دریل واگن، شاول، لودر سنگین، دامپتراک بارگیری و باربری
۳– گروه بتن
شامل: انواع ماشین آلات سنگ شکن، انواع سرند، سیستم های تغذیه و حمل مصالح بتن، انواع دستگاه تولید بتن(بچینگ)، یخ ساز، تراک میکسر، بونکر سیمان، انواع پمپ بتن، بتونیر، ماشین آلات برش و خم آرماتور، ماشین آلات بازیافت بتن، ماشین آلات پیش ساخته سازی بتن، فینیشر بتن، بتن پاش و ماشین های ویبراتور
۴– گروه آبیاری، آب و فاضلاب
شامل: ماشین لوله گذار، ماشین لوله خم کن، پیش گرم کن لوله، انواع ماشینهای پوشش دهی لوله، ماشین کلمپ داخلی، ماشین پخ زن، لوله ماشین جوش، لوله پلی اتیلن، انواع ترنچرها، انواع لایروب ها و دستگاه لوله رانی
۵– گروه عمومی و پشتیبانی
شامل تراکتورها، بوژی، تریلی، انواع جرثقیل ها، تسمه و نوار نقاله، لیفت تراک ها، وینچ، انواع بالابرها، پمپ ها، کمپرسورها، انواع ژنراتور بادبزن تهویه، اره موتوری
می توان نتیجه گرفت که ارتقای فرهنگ مکانیزاسیون از طریق به کارگیری ماشین آلات و تجهیزات مدرن و پیشرفته با و بکارگیری آن بر پایه اطلاعات علمی مستدل، موجب بهبود سیستم های اجرایی در پروژه ها شده و ضمن کاهش هزینه های غیرمتعارف، راندمان و بهره وری سرمایه و نیروی کار را بهبود می بخشد.
به همین ترتیب هدف گذارهای صورت گرفته در برنامه های پنج ساله و در سند چشم انداز توسعه کشور در بخش راه سازی و معدن که در شرایط فعلی از درجه مکانیزاسیون پایینی برخوردار است، لزوم توجه و تمرکز در حوزه ماشین آلات و مکانیزاسیون را بیش از پیش نشان میدهد.